Deel dit artikel..

Het verschil tussen de jaren 80 en 2025 is niet zo groot. Je hebt het er niet over omdat het geen toegevoegde waarde heeft. Het leven gaat door. Je gaat het niet aan de grote klok hangen,  waarom zou je dat doen? Je wilt toch niet steeds terug herinnert worden aan een leven dat geweest is, je hebt je oude schepen destijds verbrand. Bovendien begon mijn leven pas in de jaren 80 toen ik 17 jaar was. 

Ik kan niet bepaald zeggen dat ik een leven heb gehad voor mijn 17e jaar. Ik begon pas met leven ergens tussen mijn 17e en 18e jaar, toen ik de bevestiging vanuit het Vu Amsterdam kreeg dat ik niet de enige was en dat het een naam had. Ik had er zelf nog nooit van gehoord, tot dat ik mijn probleem bij de huisarts neerlegde omdat ik regelmatig terug kwam vanwege terugkerende lymfeklier ontstekingen te grootte van een ei, wat achteraf stress bleek te zijn.

"Tering tandjes! Er zijn meer mensen zoals ik?"

Er kwam een moment dat ik mijn probleem uitlegde aan m'n huisarts, hij haalde een briefje uit zijn la met een naam en telefoonnummer. Hij vertelde, "dit nummer moet je bellen. Bij Jos Megens coördinator op de gender poli te Amsterdam kun je je verhaal uitleggen. De kans is groot dat je uitgenodigd wordt voor een intake gesprek. Ik had het al door maar ik heb gewacht tot je zelf met je verhaal bij me kwam. Ik vermoed dat er in de embryo, jouw hersenen e.d., anders zijn als bij een biologische vrouw. Wetenschappelijk is het vastgesteld dat er meer mensen zijn zoals jij. Ga eerst maar bellen voor een afspraak en hou me op de hoogte". 

Ik stond met verbijstering buiten, adrenaline gierde door mijn lichaam en maakte een harde blije gil op de fiets richting huis. "Tering tandjes, er zijn meer mensen zoals ik?" 

Voor jezelf kiezen

Na het bezoek van m'n huisarts heb ik direct het Vu gebeld en een week daarna zat ik als patiënt op de poli. Ik werd op dezelfde dag ingeschreven als dhr. De vraag die meteen aan mij werd gesteld, of ik al nagedacht had over een 'nieuwe' naam. Uhm, nee eigenlijk niet? Dan houden we het voorlopig nog even op Dhr puntje puntje (achternaam). 

Dan komt het moment om naar buiten te treden dat je je eerste gesprek hebt gehad in het Vu. Hoe gaan mijn ouders hierop reageren? Hoe gaat mijn familie hierop reageren, hoe gaan mijn vrienden hierop reageren? Ik kwam op een twee splitsing terecht. Mijn ouders wilden er niets over horen en hadden het er moeilijk mee. Ga ik mijn ouders tegemoet komen om langer in deze rol te moeten blijven leven? Of kies ik nu voor mezelf!

Ik besloot voor mezelf te kiezen en mijn eigen weg in te slaan. Ik hield het niet langer meer vol om deze rol te moeten aannemen. Ondanks je voor jezelf kiest, zal je reis zwaarder worden door je omgeving die het niet altijd zullen begrijpen en je proberen te ontmoedigen waardoor ze proberen je te laten wankelen. Je leeft niet voor een ander, je leeft namelijk voor jezelf.

Ouders, familie en wellicht een aantal vrienden die niet achter je staan en er niets van willen weten heb je helemaal niets aan. Als je deze mensen tijdens je transitie operaties in je leven houdt wordt je transitie-reis alsmaar zwaarder. Geef ouders wel de tijd die er nog niets van (willen) begrijpen. Ook voor hun is het een proces dat ze het gevoel hebben afscheid te moeten nemen van hun zoon of dochter. Ook zij staan machteloos toe te kijken en hebben daar geen grip en controle op. Wat ouders wel eens vergeten dat ze er een gelukkiger kind voor terug krijgen. Door contact verlies op je kinderen mis je veel in hun leven, en dat is wel een keus die je als ouder bewust maakt. Soms kan het jaren duren dat er langzaam weer contact komt.  

Koester de mensen die je wel begrijpen, je wel steunen en je accepteert. Kies de mensen die wel met je mee willen. Het probleem ben jij namelijk niet, je maakt geen keus om naar een ander geslacht over te wippen, je houdt het niet langer meer vol om in een rol te moeten spelen die je niet bent. Het probleem ligt bij de ander vanwege gebrek aan opvoeding en kortzichtig denken. 

"Zorg dat je innerlijke vlam blijft branden. Dit is namelijk jouw droom, jouw toekomst, jouw weg en jouw leven. Blijf altijd luisteren naar je eigen gevoel en maak een belofte met jezelf dat je jezelf nooit en te nimmer in de steek laat. Kies voor jezelf" 

Scroll verder naar beneden naar artikel de (echte) pioniers die het werkelijke werk hebben verricht om ons een leven te geven wat draagzamer werd dan ooit te voren. Het gender team aan de Vu te Amsterdam vanaf de jaren 70. 

JT

#06 - Andere Tijden

Leestijd: 8 minuten 

Geboren in het verkeerde lichaam, tot in de jaren ’70 was er veel onbegrip en onkunde over transseksuelen. Artsen die wilden helpen, werd verweten dat ze sneden in een gezond lichaam. Hun patiënten zouden geestelijk in de war zijn en dus voer voor psychiaters, niet voor hormoonartsen en chirurgen. In veel steden was het volgens een politieverordening verboden zich openbaar te vertonen in kleding van het andere geslacht. Pesterijen en vernedering waren voor sommigen een bijna dagelijkse praktijk. Halverwege de jaren ’70 veranderde alles snel. Het VU ziekenhuis in Amsterdam kreeg de eerste transgenderkliniek ter wereld met een eigen hoogleraar transseksuologie. De pioniers van toen vertellen hun soms schokkende verhaal.

Links: onbekend - boven links: coördinator Jos Megens - midden: Proffessor hoogleraar Louis van Gooren - rechts: psycholoog Bram Kuyper

In het verkeerde lichaam geboren

Binnenkort hoeven transgenders die officieel van geslacht willen veranderen geen verplichte operatie meer te ondergaan. De huidige wet, ingevoerd in 1985, eist dat nog wel. Niet meer in staat zijn om kinderen te verwekken of te baren, daar ging het om. Nu wordt dit beschouwd als gedateerd, maar toen betekende de wet een hoogtepunt in de strijd om erkenning. Nederland zette zichzelf internationaal op de kaart: de staat erkende officieel transseksuelen en vergoedde bovendien de medische zorg vanuit het ziekenfonds.

Wie waren deze artsen die hun nek uitstaken, nota bene bij het gereformeerde VU-ziekenhuis? Wat betekende het voor de patiënten van toen om de eerste 'goedgekeurde' transseksuelen te zijn, en lukte het om een plek in de samenleving vinden?

VU ziekenhuis in de jaren '70

Genderdysforie, of, zoals het toen heette ‘transsexisme’, was tot in de jaren '70 van de vorige eeuw niet algemeen bekend in Nederland - laat staan geaccepteerd. Veel verder dan sensationele berichtgeving kwam men niet. Verbazing en nieuwsgierigheid waren nog milde reacties; afschuw en afwijzing kwamen vaak voor. In de beeldvorming waren transseksuelen óf prostituees die het nachtleven voorzagen van een pervers randje óf psychiatrisch ernstig getroubleerde mannen. Dat er ook vrouw-naar-man transseksuelen bestonden, dus geboren meisjes, leek bijna niemand te weten.

Electroshocks

Transseksuelen die in de jaren '60 en '70 te maken kregen met psychiaters, hadden vaak weinig goeds van hen te verwachten. Transseksualiteit stond officieel te boek als een ‘monosymptomatische psychose’. Er werd gewerkt met elektroshocks, met eindeloze therapieën. De overtuiging tot het andere geslacht te behoren moest uit het hoofd worden uitgepraat. Ondertussen zochten vooral de man-naar-vrouw transgenders hun eigen weg. Aaicha Bergamin, 81 jaar oud: “Homofiel met een trauma. Dat werd mij letterlijk verteld door een psychiater, die mij insloot in Heiloo. Op verzoek van mijn moeder. Dat het wel te genezen was, want ik was een homofiel met een trauma. Ik moest daar blijven tot ik 21 jaar oud zou zijn. De volgende dag ben ik gevlucht en naar Parijs gelift. En daar kwam ik in het nachtleven terecht.”

Aaicha Bergamin, transgender

Heksenjacht door de politie

Transgenderpioniers als Aaicha kochten vrouwelijke hormonen op de zwarte markt. Voor geslachtsoperaties was Casablanca of Londen het aangewezen adres. Een keuze voor jezelf betekende automatisch een keuze tegen de maatschappij en een enkeltje richting outcasts. Het was vrijwel onmogelijk om een normale baan krijgen. In het onwaarschijnlijke geval dat je door collega’s werd geaccepteerd, had je nóg de juiste papieren niet.

Die niet-kloppende registratie vormde zelfs een probleem voor de Amsterdamse transvrouwen uit het cabaret of de prostitutie. Een APV (Algemene Plaatselijke Verordening) verbood namelijk ‘het zich in het openbaar vertonen in kleding van de andere kunne’. De politie greep dit aan om transseksuele prostituees lastig te vallen. Als een lolletje, een verzetje op een rustige avond.

Aaicha Bergamin onderging dit voortdurend: “Ik werd dan meegenomen door de politie, met mijn handen op mijn rug geboeid en dan werd ik ontkleed in de wachtkamer van de politie, waar allerlei politiemensen bijstonden. Mijn slipje en mijn beha werden afgenomen. Ze lachten me uit: “Kijk eens! Ze heb tieten!”

Genderstichting

In de vroege jaren '70 trokken enkele bevlogen individuen zich de uitzichtloze positie van transgenders aan: Otto de Vaal was een hormoonarts en toxicoloog die bekend stond om zijn progressieve instelling. Hij raakte gefascineerd door transseksualiteit en werkte nauw samen met psycholoog Anton Verschoor, die verbonden was aan het VU-ziekenhuis. Samen met de advocaat Frans van der Reijt richtten ze de Nederlandse Genderstichting op, om te ijveren voor medische, psychische en juridische hulp voor transgenders. Ondertussen begon de Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming, de NVSH, een zelfhulpgroep Travestie en Transseksualiteit (T&T) - elke woensdagavond op de Blauwburgwal in Amsterdam. Hier vonden veel transvrouwen voor het eerst een luisterend oor van lotgenoten.

Misslag

Frans van der Reijt was een jonge advocaat, die zich verdiepte in de juridische mogelijkheden om in het bevolkingsregister de m in een v te veranderen, of andersom. “Ik ben toen gaan snuffelen in de wet en vond daar een artikel dat zogenaamde ‘misslagen’ in geboorteaktes verbeterd konden worden. Met dit wetsartikel kon een transgender een rechtszaak beginnen.

Rechters hadden vaak hun bedenkingen bij de argumentatie, maar stemden vaak uit coulance toe. Tientallen zaken werden door Van der Reijt gevoerd - en meestal gewonnen. Totdat de Hoge Raad in 1975 besloot dat dit misbruik van een wetsartikel zo niet langer kon. Een commissie ging bestuderen of een speciale wet voor geslachtswijziging gewenst was. Het zou uiteindelijk nog tien jaar duren voor het zover was. In de tussentijd was het voor transseksuelen onmogelijk om voor de wet van geslacht te veranderen.

Ondertussen zag op het VU ziekenhuis de nog jonge hormoonarts Louis Gooren voor het eerst transseksuelen op zijn spreekuur. Het was 1975. Samen met de coördinator van de polikliniek Andrologie, Jos Megens, koos hij ervoor om het spreekuur uit te breiden.

Gooren: "Het was totaal nieuw in de geneeskunde. In het begin was het dan ook een hap-snap beleid: hoe kunnen we deze mensen dat geven wat ze nodig hebben, en hoe kunnen we dat op een manier doen die ook acceptabel is. Ook al was de rol van de VU bij toeval ontstaan, toch kreeg de genderpoli hier langzamerhand een stevige basis."

Enkele ziekenhuisprominenten, waaronder toenmalig directeur Maats, schaarden zich achter de behandeling. Cruciaal was de rol van gerenommeerd plastisch chirurg professor Bouman. Als lid van de commissie ethiek, hamerde hij op het motto van de VU ‘Medicina Misericordiae Ministra’: de geneeskunde is de dienares der barmhartigheid. Zelf verfijnde hij de operatietechniek voor genitale geslachtsverandering. Nu hoefden de transseksuele patiënten niet meer naar het buitenland.

Ivo, in 1950 geboren als meisje, meldde zich in 1984 bij het Genderteam.

“Ik had nog nooit iemand gezien die mijn gevoelens had. Of die er uitzag zoals ik. Mijn moeder zei wel eens: "joh, je loopt als een man." Dan dacht ik: je moest eens weten hoe ik me voel aan de binnenkant."

Eind jaren '70, begin jaren '80 was er meer bekendheid gekomen voor het fenomeen transseksualiteit. Louis Gooren en Jos Megens van het Genderteam kwamen op televisie, in praatprogramma’s zoals dat van Sonja Barend en Rondom Tien. De volgende dag stond de telefoon bij de VU dan roodgloeiend. Jos Megens: “We kregen een golf van patiënten die door de eerste televisie uitzendingen dachten: dat ben ik, maar ik durf daar niet mee naar buiten te komen. Dus mannen die op het spreekuur kwamen maar die bang waren hun werk te verliezen. Die bang waren hun gezin te verliezen.”

Zo kwamen er meer patiënten die geen outcasts waren geweest, maar juist deel van de samenleving uitmaakten. Dit leidde tot andere problemen. Was een nieuw leven mogelijk met behoud van partner, kinderen en dezelfde baan? Werkgevers en collega’s wilden of konden er vaak niet mee omgaan. 

Emancipatie

Begin jaren '80 werd de roep om erkenning steeds luider. In 1985 werd de wet op geslachtswijziging met 144 stemmen voor aangenomen. De 6 tegen kwamen van de kleine christelijke partijen.

De juridische kant was nu geregeld. Maar hoe zat het met de behandeling zelf? Die was niet voor iedereen toegankelijk omdat niet alle verzekeraars de kosten vergoedden. Uiteindelijk besloot de Nederlandse overheid om één lijn te trekken en nam het op in het ziekenfondspakket.

Wereldwijd nam Nederland op dit terrein duidelijk het voortouw. In 1988 werd Louis Gooren de eerste hoogleraar transseksuologie ter wereld.

Hiermee leek Nederland haar progressieve signatuur te beklinken, in ieder geval vanuit officiële zijde. De realiteit op straat is altijd nog een andere. Toch lijkt ook daar de acceptatie van transseksualiteit een stuk beter te zijn dan vroeger. Maar zoals Aaicha Bergamin zegt: “Ik heb mijn leven lang moeten vechten, eigenlijk ben ik nog steeds aan het vechten. Want er wordt nog steeds gezegd: dat is een omgebouwde kerel. Dan zit je rustig aan de bar met iemand te praten en dan wordt ie even apart geroepen: dat is een omgebouwde kerel, dat is een poot. Nog steeds! Wanneer eindigt dat?”

Samenstelling en regie: Erik Willems

Research: Alex Bakker

Uitzending: zo 8 dec 2013, 21.20 uur, Nederland 2.

Aaicha Bergamin

Ati

Vroeger Aad

Jos Megens

Transgenderteam VU

Louis Gooren

Hoogleraar transseksuologie

30 min