Nepnieuws

Deel dit artikel..

Waarom zien we steeds meer eenzijdige informatie dat lijdt naar polarisatie?

Door: JT

4 mei, 2025

Misleidende informatie is informatie die niet volledig overeenstemt met de waarheid. Vaak zit daar een specifiek doel achter, maar niet altijd. Afhankelijk van de aard en het doel, onderscheiden we verschillende vormen van misleidende informatie.

De afgelopen jaren is er veel informatie door de overheid opgeruimd. Goede informatieve artikelen, medisch onderzoeken, literatuur e.d. is op het internet nog amper te vinden. Daarvoor in de plaats is er veel eenzijdig nepnieuws voor terug gekomen. Artikelen uit 2010 of daarvoor kom je nog maar weinig tegen op internet. En wat dacht je van Blogs die een andere kant aan juiste informatie wil belichten zijn er veel blogs van het net gehaald door autoriteiten. Alsof informatie alleen nog maar uit eenzijdigheid mag bestaan.

Fake nieuws

Het begrip ‘fake news’ of ‘nepnieuws’ wordt vaak gebruikt als een overkoepelende term voor elke vorm van misleidende informatie. Maar eigenlijk is fake news zelf maar één van de vele vormen daarvan. Concreet verwijzen we met nepnieuws naar verzonnen berichten of deepfakes, met als doel mensen te misleiden om politieke of commerciële redenen.

Lees verder onder de afbeelding...

Propaganda

Propaganda is informatie die bedoeld is om de publieke opinie te beïnvloeden en mensen zover te krijgen bepaalde acties te ondernemen. Niet zelden komen daar ook halve waarheden of regelrechte leugens bij kijken. Propaganda wordt vaak geassocieerd met autoritaire regimes, maar dat is niet altijd het geval.

Complottheorieën

Complottheorieën of samenzweringstheorieën zijn theorieën die een heftige gebeurtenis proberen te verklaren door ze te wijten aan een (fictief) complot. Zo zijn er meerdere complottheorieën. Vaak zijn complotten niet zomaar uit de lucht gegrepen, maar goed doordacht. Ze worden voorgesteld als de enige echte waarheid.

Slechte journalistiek

Ook slechte journalistiek is een vorm van misleidende informatie. Journalisten kunnen bijvoorbeeld nalatig zijn bij het (dubbel)checken van bronnen of de verkeerde conclusies trekken uit wetenschappelijke studies. Hoewel de berichtgeving in dit geval niet doelbewust misleidend is, krijgen nieuwsgebruikers wel verkeerde informatie.

Wat is het gevaar van nepnieuws?

Als we onwaarheden als waarheid aannemen, is het erg moeilijk om een gefundeerde mening te vormen.

De Britse wetenschapper David Buckingham zegt hierover: “Het democratische politieke proces is volledig gebaseerd op het verspreiden van betrouwbare informatie. Als dat wegvalt, kunnen burgers bijna onmogelijk politieke beslissingen nemen.”

Hiernaast kan nepnieuws ook onrust veroorzaken in de maatschappij. Een belangrijke tactiek van nepnieuwsmakers is polarisatie: ze zetten mensen tegen elkaar op. Ze kiezen voor extremere onderwerpen en spelen in op emoties, zoals angst voor vreemdelingen of het onbekende. Daarmee hebben ze invloed op de publieke opinie en hoe er tegen bepaalde mensen in de maatschappij wordt aangekeken.

Het wordt gemakkelijker om nepnieuws te maken en lastiger om nepnieuws te herkennen. Technieken om beeld en geluid te manipuleren worden snel beter, goedkoper en lastiger te detecteren. Ook wordt het gemakkelijker om nepnieuws te verspreiden, met behulp van bijvoorbeeld bots en trollenlegers. Dit vraagt om grotere weerbaarheid van burgers.

Haatspraak

Met haatspraak worden uitspraken en beelden bedoeld die een groep of een persoon aanvallen op basis van kenmerken als etniciteit, religie, geaardheid, geslacht, enzovoort. Het doel van de haatboodschappers is letterlijk om haat te zaaien tegenover het doelwit. Ook hier kan deze persoon leugens gebruiken of zaken uit de context rukken om de boodschap kracht bij te zetten.

Framing

Framing is een overtuigingstechniek waarbij specifieke woorden en beelden gebruikt worden om een boodschap op een bepaalde manier te verpakken. Vanaf 2020 is framing enorm toegenomen vanuit autoriteiten. Alle context wordt als het ware weggelaten. Wie aan framing doet, bouwt letterlijk een frame of kader rond datgene wat hij of zij wil zeggen. Zo kan de lezer niet verder kijken dan het frame en schept de boodschapper een eenzijdig beeld.

Meme

Een meme is een afbeelding of animatie waarop een paar woorden tekst staan, die door internetgebruikers wordt gemaakt en verspreid. Doorgaans gebeurt dat via sociale media. Een meme haakt in op gebeurtenissen uit de actualiteit of culturele fenomenen en is grappig bedoeld. Net als satire kan een meme misleidend zijn als je de humor niet onmiddellijk inziet.

Wat zijn trollen?

Het delen van doelbewust misleidende informatie gebeurt zelden onder iemands echte naam. Soms worden hiervoor trollen ingezet: nepaccounts op sociale media met verzonnen namen en foto’s.

Trollen of nepprofielen zijn valse profielen op sociale media. Ze worden aangemaakt door een echt persoon, maar dan wel iemand met verkeerde bedoelingen. Om welke bedoelingen gaat het dan? En hoe weet je of je te maken hebt met een trol?

Wat doet een trol?

De term ‘trol’ is niet voor niets geïnspireerd op oude sprookjes en mythes. Daarin is een trol meestal een groot, vijandig monster dat niet aan de zijde van het hoofdpersonage staat. Die betekenis kan je deels doortrekken naar de internetwereld: daarin is een trol iemand die onware of gemene berichten verspreidt om bepaalde reacties uit te lokken. Achter een trol of nepprofiel schuilt altijd een echt persoon, maar dan met een valse naam en foto.

Provoceren en reacties uitlokken. Dit zie je vaak op internet. Het doel van een trol is dan om te polariseren en mensen tegen elkaar op te zetten. Soms doet een trol dit gewoon voor de fun, maar er kunnen ook politieke of ideologische redenen achter zitten. Vaak herken je een trol d.m.v een spuitje, regenboog of een Oekraïners symbool achter de (fake) naam op social media kanalen. Trollen hebben meerdere fake-accounts. Je herkent een trol ook vaak dat ze openbare berichten plaatsen waaronder over: dieren (asiel), (bescherming), voornamelijk algemene artikelen over politiek, klimaat, wereld natuur Fonds e.d Het moet lijken dat het een echt account is terwijl er niets persoonlijks van diegene op staat. Het is puur 'vulling'.

Fake news verspreiden

Een ander doel van trollen is om onjuiste informatie te verspreiden. Ook dat is bedoeld om te polariseren, meestal om bepaalde ideologische ideeën te versterken. Een trol verspreid d.m.v meerdere accounts 2 uiteenlopende berichten wat lijnrecht tegenover elkaar staat. Voorbeeld: een trol verspreid op account 1. allerlei informatie over LHBTIQ en op account 2. plaatst diegene haatzaaierij afbeeldingen en poste berichten over LHBTIQ om reactie uit te lokken, dat het bericht verder gedeeld wordt om te polariseren.

Je ziet nepprofielen ook weleens in de reacties onder artikels verschijnen. Soms zijn bijna alle reacties zelfs van trollen, om zo een gecoördineerd polariserend debat te creëren.

Hoelang bestaat het profiel al?

Is het erg recent aangemaakt? Dan heb je hoogstwaarschijnlijk te maken met een nepprofiel. Het profiel van een trol wordt om een bepaalde reden gecreëerd. Omdat mensen mogelijk zullen ontdekken dat het profiel niet te vertrouwen is, wordt het nadien zelden nog gebruikt.
Hoeveel volgers of vrienden heeft het profiel? Net omdat het profiel nog niet lang bestaat, heeft een trol soms een klein netwerk. De weinige volgers of vrienden zijn op hun beurt ook trollen. Een trol die vanuit de overheid aan het werk is heeft in een aantal uur 5k of meer volgers. Ook dat is misleiding, hoe meer volgers des te eerder mensen denken dat het vertrouwd en wel goed zit. Op fb zijn vaak de beheerders trollen van privé groepen om mensen zoet en vast te houden in groepen d.m.v polarisatie.
Wat voor foto heeft het profiel? Via Google Reverse Image Search kan je de URL van de foto kopiëren en nagaan waar de foto nog meer is terug te vinden. Ofwel gebruiken trollen vaak stockfoto’s, ofwel foto’s die ze simpelweg stelen van andere profielen.

Hoe herken je nepnieuws?

Stel jezelf deze vragen om nepnieuws beter te herkennen én met een gefundeerd weerwoord te komen:

Welke intentie heeft de afzender?

Waarom heeft diegene het artikel geschreven? Voor wie is het geschreven? Welke (politieke, financiële of andere) belangen heeft de afzender?

Zowel vanuit de massa media (grote namen) als de Telegraaf, NOS, rtlnieuws, Volkskrant als de nieuwe media (rechts) is het verstandig om goed te kijken welke headlines, afbeelding, groepering zij gebruiken en welke belangen daar bij hoort. Door continu herhalen en dezelfde soortgelijke afbeeldingen te gebruiken gaan mensen het niet meer anders zien en krijgt het eerder een afkeer tegen een bepaalde doelgroep/onderwerp. Mensen raken afgestompt vanwege eenzijdigheid aan informatie en kunnen zelfs afschuw krijgen door het werk van trollen en nieuwsberichten in de media. Het zorgt voor polarisatie in de samenleving.

Welke techniek is gebruikt?

Hoe wordt er ingespeeld op emotie, worden er zaken weggelaten, wordt er een autoriteit aangeroepen? Welk camerastandpunt wordt gebruikt? Welke beelden worden getoond met welke muziek erbij? Worden er veel hoofdletters en uitroeptekens gebruikt in een krantenkop?

Hoe stop je nepnieuws?

Nepnieuws heeft vooral grote impact als het veel gedeeld wordt. Wie onzin herkent, moet nog steeds toezien hoe nepnieuws verder wordt verspreid. Vermijd nieuws en vermijd informatie artikelen op Google wat onder de overheid valt.

Bekende grote nieuwsbladen komt geen research meer aan te pas. Info wordt tegenwoordig van internet afgeplukt d.m.v kopie/paste. De schrijfster past de tekst aan naar eigen hand. Een afbeelding met een regenboog erbij doet wonderen zodat de lezer direct weet waar het artikel over gaat zonder überhaupt de headline te hebben gelezen. Dat er nu een afkeer tegen de LHBTIQ is, is niet zo vreemd natuurlijk. De samenleving wordt het zat. De kunst is door het trollenleger en activisme heen te kijken.

Door continu online te zijn maken we geen echt menselijk contact meer, en weten we niet meer zo goed een gesprek aan te knopen met je medemens zonder dat het direct in het verkeerde keelgat schiet bij de ander. Probeer eens niet je gelijk te halen in een gesprek wat je in het nieuws en tv hebt gehoord of op Google hebt gelezen. Tegenwoordig kunnen we daar echt niet meer van op aan.