Jongeren en de impact van (des)informatie via social media

De jongeren van vandaag zijn aanzienlijk gevoeliger voor beïnvloeding – vooral via internet. Door de enorme snelheid waarmee informatie online wordt verspreid, is het tegenwoordig makkelijker dan ooit om nepnieuws te verspreiden. Deze generatie is daarmee een kwetsbare doelgroep: onderwerpen zoals gender, identiteit en maatschappelijke ongelijkheid zijn populair, roepen veel reacties op en worden daardoor gemakkelijk uitvergroot of belachelijk gemaakt.

Nepnieuws verspreidt zich sneller dan feitelijke berichtgeving. Makers van misleidende content zijn zelden op zoek naar dialoog of verdieping – het doel is vaak simpelweg bereik, provocatie of zelfs haatzaaien. Hoe meer views, clicks en reacties, hoe beter. Helaas zijn het de gebruikers zelf – vaak onbewust – die dit soort berichten verder verspreiden. Door te delen, reageren of erop te klikken, versterken zij het bereik en daarmee de impact.

De aantrekkingskracht van snel geld

Wat we ook zien, is dat veel jongeren tegenwoordig dromen van financiële onafhankelijkheid via de digitale weg. Influencer worden, snel geld verdienen met content, online handel of virale filmpjes – dát spreekt aan. Werken voor een werkgever of een vaste 9-tot-5-baan is voor velen minder aantrekkelijk geworden.

Social media biedt daar ogenschijnlijk een uitweg: vrijheid, zichtbaarheid en financiële kansen. Maar met die kansen komen ook risico’s. Nepnieuws, online haat, manipulatieve algoritmes en groepsdruk maken de digitale wereld allesbehalve veilig. Jongeren worden vaak geconfronteerd met onrealistische idealen, toxische trends en desinformatie – allemaal factoren die hun mentale welzijn en zelfbeeld kunnen beïnvloeden.

Een taak voor ouders, scholen en hulpverleners

Daarom is het essentieel dat ouders, docenten en zorgprofessionals leren herkennen wat jongeren online bezighoudt. Niet om hen te beperken, maar om ze te begeleiden in het kritisch leren denken. Mediawijsheid is vandaag de dag geen luxe, maar een noodzakelijke vaardigheid.

Het is niet de technologie die jongeren vormt, maar het gebrek aan begeleiding en bewustzijn over hoe die technologie werkt en wat de impact is.

Wat is clickbait?

Clickbait is een veelgebruikte techniek bij fake news, maar ook in de ‘echte’ journalistiek kom je het tegen. Wat is clickbait precies en hoe kan je het herkennen?

Een definitie van clickbait

Letterlijk vertaald betekent clickbait zoveel als ‘klik-aas’: aas om mensen te doen klikken. Clickbait verwijst meestal naar de titel van een (nieuws)artikel. Een titel die clickbait is, is bedoeld om mensen nieuwsgierig te maken, zodat ze erop zouden klikken om het volledige artikel te lezen. Zo is een clickbait-titel altijd choquerend, verrassend of veelbelovend, terwijl de inhoud van het artikel dat niet altijd is. 

Wat is het doel van clickbait?

Veel websites, ook betrouwbare (nieuws)websites, zijn voor een groot deel afhankelijk van advertentie-inkomsten. Hoe meer bezoekers de website telt, hoe groter die inkomsten kunnen zijn. Daarom stellen eigenaars van websites met informatieve (nieuws)artikels of blogposts de inhoud graag zo aantrekkelijk mogelijk voor. Zo zal je via sociale media sneller doorklikken en zal het bezoekersaantal stijgen.

Voor sommige makers van fake news zijn advertentie-inkomsten zelfs de voornaamste drijfveer om nepnieuws te verspreiden.

Is clickbait slecht?

Clickbait is niet per definitie slecht of gevaarlijk. In de eerste plaats is het vooral vervelend als je erop klikt en ontdekt dat de inhoud van het artikel niet in lijn ligt met de titel. Maar clickbait kan ook risico’s inhouden. Wanneer de techniek gebruikt wordt om fake news te verspreiden, kan nepnieuws een groter publiek bereiken. Daarom is het goed als je clickbait kan herkennen, zodat je meteen kritisch kan staan tegenover het artikel.

Hoe verspreidt fake news zich?

‘Dankzij’ sociale media kan fake news snel viraal gaan. Niet alleen doordat mensen de berichten liken of delen op hun tijdlijn, maar ook door het algoritme van sociale media. Dat algoritme voorspelt welke berichten je interessant zal vinden, op basis van je eerdere zoekopdrachten, voorkeuren en surfgedrag. Heb je dus ooit een nepnieuwsbericht gelezen, dan schotelt het algoritme je meer van hetzelfde voor in je tijdlijn. Ook plaatst het algoritme berichten met veel likes of reacties bovenaan je tijdlijn. Zo kan één nepnieuwsartikel snel bij iedereen belanden.

Wat is een echokamer?

Een echokamer verwijst naar het principe dat je eigen ideeën bevestigd worden als je je enkel omringt door mensen die op dezelfde manier denken als jij. Of je wel of niet in een echokamer zit, heb je zelf niet helemaal in de hand. Ontdek waarom.

Zit jij in een echo kamer?

Of we het nu willen of niet, allemaal maken we deel uit van een echokamer. We gaan immers van nature op zoek naar mensen met gelijkaardige interesses, normen en waarden als wijzelf. Je ontmoet ze op school, op je werk of in de sportclub, raakt ermee bevriend en wisselt allerlei ideeën met elkaar uit.

Ook online beland je vanzelf in een echokamer. Via sociale media hou je immers grotendeels contact met mensen die je in het echte leven al kent. Updates over hun leven, waar ze mee bezig zijn, wat ze belangrijk vinden en hoe ze denken over maatschappelijke problemen … Het verschijnt allemaal in je tijdlijn, en de kans is groot dat het aansluit bij je eigen levensstijl en wereldbeeld.

Echokamers en de rol van algoritmes

Je hebt natuurlijk niet met al je (online) vrienden evenveel gemeenschappelijk. Dat weten sociale media ook. Om ervoor te zorgen dat jij zoveel mogelijk plezier beleeft aan je online leefwereld, bepalen de algoritmes van sociale media welke informatie er bovenaan in je tijdlijn komt.

Algoritmes schatten in wat jij leuk en interessant zal vinden, waardoor de kans groter is dat je berichten ziet van mensen waar je het meest gemeenschappelijk mee hebt. En zo zorgen algoritmes er mee voor dat je amper uit je echokamer komt.

Het risico van echokamers

Als je weinig informatie leest die jouw kijk op de dingen in vraag stelt, kan je misschien denken dat de hele wereld (of toch een groot deel daarvan) dezelfde ideeën heeft als jij. Je zit dan in een filterbubbel: een bubbel van eenzijdige informatie, die verhindert dat je goed geïnformeerd blijft en altijd alle kanten van een verhaal te horen krijgt.

Echokamers en filterbubbels kunnen niet alleen leiden polarisatie, maar ook de verspreiding van nepnieuws bevorderen. De beste manier om dit te vermijden, is om altijd meerdere informatiebronnen te raadplegen en niet alleen te vertrouwen op social media.

Meer weten over polarisatie, eenzijdige informatie en hoe trollen te werk gaan?