Vertrouwen, kwetsbaarheid en (opnieuw) leren open bloeien

#vertrouwen #veiligvoelen #beschadigd #zelfcontrole #zichtbaar #mensenkennis #regie

Vertrouwen. Het klinkt zo vanzelfsprekend. Een rustige basis onder iedere gezonde relatie, of dat nu gaat om vriendschap, liefde, familie of de band met jezelf. Vertrouwen geeft ruimte om te ademen, om je veilig te voelen, om gewoon -jij- te kunnen zijn. Maar wat als die basis scheurt? Wat als vertrouwen door omstandigheden, door mensen of door het leven zelf niet meer voelt als iets dat je achteloos kunt geven?

Wanneer vertrouwen beschadigd raakt

Beschadigd vertrouwen gaat zelden over één moment. Het ontstaat vaak langzaam, door ervaringen die zich opstapelen. Misschien is je cliënt als kind niet gezien of niet serieus genomen. Misschien heeft iemand die dichtbij stond een grens overschreden, gelogen of simpelweg niet beschermd op het moment dat je cliënt dat wel nodig had. Zelf hebben we het ook wel een keer ervaren. Vertrouwen is eigenlijk een positieve verwachting: het idee dat de ander het goed met je voorheeft. Als die verwachting vervaagt, ontstaat twijfel. Afstand. Wantrouwen. Soms zelfs rouw, omdat je moet loslaten wie je dacht dat de ander was. De samenleving is inmiddels 'gender-moe' vanwege al die eenzijdige informatie vanuit overheidsinstanties, politiek en schreeuwende jongeren op social media. De stempel vooroordelen is inmiddels vast geroest in de maatschappij.

Genderdysforie en een leven lang voorzichtig zijn

Voor mensen die opgroeien met genderdysforie speelt vertrouwen een nóg grotere rol. Het leven begint dan vaak met een groot geheim dat al vanaf jonge leeftijd met je meedraagt. Terwijl andere kinderen ongeremd spelen, leerde diegene al vroeg zichzelf te beschermen. Stel je voor: Je bent inmiddels volwassen en je luistert naar gesprekken waarin mensen achteloos oordelen over genderidentiteit. Diep van binnen voel je schaamte, je ervaart onbegrip of angst voor afwijzing. Je leert mensen lezen, soms nog beter dan zij zichzelf kennen, omdat je wilt weten of je veilig bent. En je houdt de regie krampachtig vast want als jij de controle in handen hebt en vooral vast weet te houden, kan niemand je raken. Die vaardigheid helpt je overleven, maar kost ook iets. Het maakt je voorzichtig, gesloten, een tikkie wantrouwend en verdoofd, vaak zonder dat je dat zelf doorhebt.

En dan komt dat ene moment waarop je wél naar buiten durft te treden en 1 iemand in vertrouwen neemt. Waarop diegene positief reageert en je niet wordt afgewezen maar ineens wordt gezien. Die aandacht voelt fijn maar je blijft wel op je hoede en denkt goed na welk stukje je wel en niet van jezelf laat zien. Dat kan best overweldigend zijn omdat het totaal iets nieuw is en dat voor jezelf een plekje moet geven. Buitenstaanders beseffen niet altijd dat vertrouwen geven voor jou geen reflex is, maar een leerproces. Het voorzichtig langzaam afbouwen van muren die je jarenlang hebt opgebouwd om jezelf te beschermen. Besef hoe het voor die persoon is tijdens zo'n gesprek. Uit eigen ervaring merk ik de nieuwsgierigheid van omgeving, ik noem dat altijd het vragen uurtje alsof er tig pijlen op je af wordt geschoten omdat de buitenwereld je 'interessant vindt, je staat ineens in de belangstelling terwijl je er niets mee kan want je hebt altijd om je heen gehoord 'mensen met genderdysforie hebben een stoornis'. Jezelf bloot geven doe je niet zo snel, en daar heb je alle reden voor.

In de praktijk: vertrouwen vraagt tijd

In mijn één-op-één gesprekken met cliënten is vertrouwen een terugkerend thema. Het loslaten van jarenlange gewoonte om alles zelf te dragen. Het durven uitspreken van twijfels, verdriet of angst. Het opnieuw ontdekken dat iemand anders wél naast je kan staan, en die je ook begrijpt. Uit eigen ervaring (begin van mijn transitie) vond ik dat proces doodvermoeiend, en tevens al die jaren daarvoor toen mijn geheim nog van mij was. Uitleggen hoe je je voelt, terwijl je al invult voor de ander dat de ander het tóch niet begrijpt, het vreet energie en je energie is al niet zoveel. Dat leidt soms tot teleurstellingen, omdat je dacht dat je bij diegene wel veilig was door voorzichtig wat los te laten over je zoektocht. Dit soort onderwerpen waar de cliënt mee komt tijdens de gesprekken, is voor mij heel herkenbaar. Het kan heel lang duren, soms járen voordat je echt op iemand durft te leunen, te delen en te vertrouwen. Het moet goed voelen, en dan nog maakt je wel eens de fout dat je je flink vergist hebt in de persoon. Tijdens gesprekken is het belangrijk dat je stapje voor stapje opbouwt, op een rustige manier. Niet overvragen vanwege je persoonlijke nieuwsgierigheid of mening, maar luisteren. Vertrouwen kost nou eenmaal tijd.

Als zorgprofessional én ervaringsdeskundige zie ik hoe belangrijk het is om daarbij stil te staan. Niet iedereen laat zien welke deuken er achter het masker met een glimlach zit. Soms weet diegene niet eens hoe hij of zij dat gevoel onder woorden moet brengen. Als tip wil ik voor begeleiders meegeven 'het armbanden systeem' die ik een aantal maanden geleden heb voorgesteld om te proberen voor een cliënt die het lastig vind om zijn gevoelens te uiten op de woning, hulp vragen en vertellen wat er in hem omging. Je maakt samen met je cliënt 3 armbanden door bijvoorbeeld van parakoord. De kleuren touw bepaalt je cliënt zelf, vervolgens bij iedere kleur koppelt de cliënt een emotie aan de armband. Armband 1 : ik voel me goed. Armband 2. Het gaat redelijk met me (begeleider vraagt hoe het gaat) Armband 3. Ik voel me vandaag kut, het lukt me vandaag gewoon niet (begeleider gaat in gesprek met de cliënt).

Het armbandensysteem werkt voor hem ontzettend goed en vind het nog steeds een geweldig werkbaar systeem. Zo leert hij zich beter te uiten, wat meer vertrouwen te krijgen met begeleiding en zijn hulpvraag durft te stellen. Wat zo belangrijk is: dat zorgprofessionals nog beter leert begrijpen waar iemand met genderdysforie vandaan komt, hoe zwaar het dagelijks leven eigenlijk is en hoe diep beschadigd vertrouwen kan zitten.

Van gesloten knop naar open bloem

Voor mijn transitie heb ik jarenlang geleefd als een gesloten bloem met net genoeg water om te overleven. Zodra een behandeling voor een cliënt met genderdysforie start en er ruimte komt om echt te zijn wie je bent, kan dat best beangstigend voor de persoon zijn. Want openbloeien betekent ook zichtbaar worden. En zichtbaar worden betekent dat iemand je opnieuw kan raken/kwetsen. Cliënten kunnen dat best eng en spannend vinden als er een contact moment is met hun pb'r om over hun genderdysforie te praten. Zo'n armbanden systeem' kan veel uitkomst bieden voor het team maar vooral een belangrijk hulpmiddel voor de cliënt zelf.

Maar het betekent ook: licht voelen. Rust. Vrijheid.

Het proces van jezelf kwijtraken door genderdysforie, depressie, burn-out of welke oorzaak dan ook kan intens pijnlijk zijn. Door juist dat proces te ervaren brengt het je soms dichter bij je authentieke zelf dan je ooit eerder bent geweest. En wellicht begint dát wel bij opnieuw durven vertrouwen. Niet in één keer, niet blind, maar stapje voor stapje. Tot je weer open durft te bloeien en kwetsbaarheid tevens een kracht kan zijn.

Daarom probeer ik het keer op keer te benoemen, geboren met genderdysforie is op zich al een trauma. Vanwege je achteloosheid krijg je niet alles mee. Je hoofd voelt soms 50kg en je lijf voelt loodzwaar vanwege de bagage die je alsmaar met je mee zeult. Door je mentaal en fysiek verdoofd te voelen, krijg je mentaal niet altijd alles mee wat er in je omgeving speelt. Je concentratieboog is kort, je aandacht erbij moeten houden kan op sommige dagen een hele opgave zijn, denk bijvoorbeeld aan school waardoor veel pubers vast kunnen lopen. Voor je transitie kom je soms in hele vervelende situaties terecht waardoor je later beseft, "hoe ben ik hier terecht gekomen" of "waarom heb ik geen nee gezegd, want ik ben eigenlijk niet in staat om onder de mensen te zijn. Ik ben mentaal en fysiek totaal opgebrand vandaag, ik voel me eenzaam tussen een enorm grote groep vrienden/familie. Ik wil het liefst alleen zijn om te kunnen slapen. De buitenwereld kan me voor dit moment echt even gestolen worden. Ik moet deze week echt bij tanken en wilt met rust gelaten worden om te resetten".

JT

Meer weten? Lees informatie over bijvoorbeeld eetstoornissen. "Eetstoornis door jeugdtrauma of toch niet?!".